صنعت به مجموعه‌ای از بنگاه های اقتصادی گفته می شود که نیازهای یک بازار مشخص که کالا و خدمات را شامل می شود، تأمین می کنند. برای مثال، وقتی از صنعت کافی شاپ صحبت می کنیم، منظورمان همه افرادی هستند که خدمات مربوط به کافی شاپ را ارائه می کنند. صنعت دارای تعریف و تعبیرهای مختلفی است که بر پایه جایگزین پذیری محصولات، روند تولید و محدوده های گیتا شناختی ارئه شده اند.
به عنوان مثال مایکل پورتر، صنعت را اینگونه تعبیر می کند: صنعت عبارت است از مجموعه شرکت هایی که محصولات آن ها جایگزین نزدیکی برای یکدیگر باشند. در این مقاله از سایت شهرکهای صنعتی به تعریف صنعت چیست؟ و تاریخچه صنعت در ایران پرداخته ایم.
تولید صنعتی
تولید صنعتی از ادوات و داده های اقتصادی است که مقدار خروجی واحد های صنعتی (ساخت، معدن، آب، برق) از اقتصاد را اندازه گیری می کند. با وجود اینکه تولیدهای صنعتی فقط قسمت کوچکی از میزان تولید ناخالص داخلی را شامل می شوند، اما به شدت به عواملی مثل نرخ بهره و تقاضای مصرف حساس هستند که این ویژگی شاخص تولید صنعتی را به وسیله ای مهم برای پیش بینی مقدار تولید ناخالص داخلی و در نتیجه عملکردهای اقتصادی در بازارهای آینده تبدیل کرده است.
تولید ناخالص داخلی
تولید ناخالص داخلی یکی از مقیاس های اندازه گیری در اقتصاد است و شامل مجموعه ای از ارزش کالاها و خدمات پایانی است که در طی یک زمان معین که معمولاٌ یک سال است، در یک کشور تولید می شود. منظور از کالاها و خدمات پایانی، کالا و خدماتی است که در پایان زنجیره تولید قرار گرفته اند و خود آن ها برای تولید و خدمات دیگر تهیه نمی شوند.
انتقادها به مفهوم تولید ناخالص داخلی
تولید ناخالص داخلی تولیدی را که در واحد غیر پولی اقتصاد انجام می شود را شامل نمی شود. مانند کارهای خانه داری و کارهای اجتماعی مثل مراقبت از سالمندان و بیماران در چهارچوب خانواده، تولیدات خانگی و خیلی از واحدهای تولیدی و مبادله دیگر در بعضی از شرکت ها با ۶۰% تولید ناخالص ملی حساب شده است. این محاسبات درباره توزیع تولید و یا ثمرات آن هیچ اطلاعی به ما نمی دهند.
این محاسبات از دوام و پایانی راندمان های اقتصادی دخیل در تولید هیچ نشانه هایی به ما نمی دهد.
نرخ بهره
نرخ بهره به نرخی گفته می شود که برای جلوگیری از کم شدن ارزش پول پرداختی در امروز و دریافتی در آینده (به علت ارزش زمانی پول و نرخ تورم) از وام گیرنده دریافت می شود. همچنین در شرایط معمول بازار، برای جبران فرصت های سرمایه گذاری وام دهنده، امکان دارد مبلغی به عنوان حداقل سود مورد انتظار وام دهنده به این نرخ اضافه شود.
فیش نرخ بهره را چنین تعریف می کند: درصد پاداش پرداختی روی پول، بر حسب پول در تاریخ مشخص که معمولاً یک سال پس از تاریخ معین است.
دو الویت مهم تولید صنعتی
- رقابت پذیری
- اقتصادی بودن
بیشتر بدانید:
شهرک صنعتی (industrial park) به چه معناست؟
عملکرد شهرک های صنعتی به چه صورت است؟
شرایط واگذاری کارگاه در شهرکهای صنعتی
تاریخچه صنعت در ایران
سال های ۱۲۷۰-۱۱۹۹ مطابق با ۱۸۹۱-۱۸۲۰ میلادی سال هایی است که در تمام قرن سیزدهم و نوزدهم میلادی رابط تولید فئودالی (ارباب رعیتی) بر اقتصاد ایران حاکم بود.
در نتیجه در مقایسه با کشورهایی که انقلاب صنعتی در آن ها باعث شکوفایی اقتصادشان شده بود، ایران یک کشور عقب مانده به حساب می آمد. در این دوره تقریباٌ بیشتر از نصف جمعیت ایران ساکن روستا بوده و شهر ها هنوز در قدم اولیه توسعه و پیشرفت خود بودند.
در زمان جنگ های ایران و روس، موضوع ایجاد صنعت ماشین در ایران توسط عباس میرزا مطرح شد که در زمان ناصرالدین شاه و با مداومت بیشتر از طرف میرزا تقی خان امیرکبیر، دنبال شد. اما با عزل امیرکبیر صنعت های جدی که با تلاش های او و طرفدارانش ایجاد شده بودند، از بین رفتند. در سال ۱۲۲۸ به علت تلاش های امیرکبیر کارخانه های نساجی، کاغذسازی، شیشه گری و سفال سازی تأسیس شد. در سال های ۱۲۲۹ تا ۱۳۴۹ کارخانه های ریسندگی و شیشه سازی و کارخانه گاز تشکیل شد که به علت مطلوب نبودن شرایط شکست خوردند.
نبودن امکانات و شرایط مطلوب برای پیشرفت صنعت در ایران باعث شد که سرمایه ها به مرور زمان در جای دیگری به جای صنعت مصرف شود. بنابراین سرمایه ها خصوصیت صنعتی بودن را از دست داده و به صورت تجاری درآمدند.
وقتی که پنجاه سال از انقلاب صنعتی اروپا می گذشت، در سال های (۱۳۰۴-۱۲۷۰) مطابق با سال های (۱۹۲۵-۱۸۹۱) در ایران، ماهیت حکومت مانع از پایه ریزی یک صنعت مستقل می شد.
در آن زمان ایران یک صنعت وارداتی داشت که در میان این سرمایه گذاران خارجی، سرمایه گذاران روسی سهم بیشتری داشتند.
در سال های ۱۳۰۴-۱۲۷۹ کارخانه هایی مثل کبریت سازی، بلورسازی، نساجی، قندسازی و صنایع ماشینی به شکل ابتدایی تأسیس شده بودند. در این مدت با وجود اینکه صنایع بزرگ پیشرفت کندی داشتند، صنعت های کوچک با رونق در حال پیشرفت بودند به طوری که تا سال ۱۳۰۷ تعداد زیادی کارگاه های کوچک صنعتی فقط در تهران تأسیس شد. ولی این بخش های تولیدی به دلیل هزینه زیاد مواد اولیه، حمل و نقل و ماشین آلات در داخل کشور و کارایی نداشتن نیرو کار، رقیب های خارجی و یا به دلیل های غیر اقتصادی پس از چند سال ورشکست شدند.
صنعت های بزرگ بر پایه ای از نبود یکپارچگی اقتصادی و حد پایین حقوق گمرکی، اجناس وارداتی و علاوه بر این همزمان شدن با یک سری از تحولات سیاسی به آرامی پیشرفت می کردند اما کند بودن پیشرفت صنعت های بزرگ با پیشرفت صنعت های کوچک در شهرهای بزرگ و سودهای حاصل از جنگ جهانی اول مقداری جبران شد.
تا سال ۱۳۰۷ در تهران بیشتر از ۵۰۰۰ کارگاه صنعتی تأسیس شده بود که حدود ۱۵۰۰۰ کارگر در آن ها مشغول به کار بودند و کالاهای مختلفی را تولید می کردند. هرچند که رقابت خارجی این کارگاه ها را تهدید می کرد، ولی در اوایل دهه ۱۳۰۰ گرانی حمل اجناس وارداتی آن ها را تقویت می کرد.
در سال های (۱۳۲۰-۱۳۰۴) معادل با (۱۹۴۱-۱۹۲۵) تغییرات سریعی در تشکیلات اداری به وجود آمد.
قوانین برای پشتیبانی از صنعت های داخلی ایجاد شد تا کشور را به سمت صنعتی شدن هدایت کند.
یکی از این قوانین قانون تعرفه گمرکی بود که به تصویب رسید ولی در سال ۱۳۱۵ تغییر کرد و قانون دیگری جایگزین آن شد.
کارخانه های قند، منسوجات، کبریت و سیمان از مهم ترین صنایع تازه تأسیس شده در سال های ۱۳۱۸-۱۳۱۴ بودند که در کنار آن ها صنعت های کوچکی مثل شیمیایی، منسوجات غیر نخی، صابون پزی، روغن کشی، آرد، چرم سازی، برنج کوبی، چای خشک کن و شیشه گری تأسیس شدند.
تعداد زیادی از این کارخانه ها دولتی بودند و شهر تهران مهم ترین مرکز صنعتی بود. بعد از تهران شهرهای تبریز و رشت از مهم ترین مراکز صنعتی شهری به حساب می آمدند. از طرفی هم شروع جنگ جهانی دوم باعث زیاد شدن سود کارخانه ها شد و از طرف دیگر به دلیل کاهش واردات قطعات و ابزار و لوازم یدکی کارخانه دچار سکون شدیدی شدند.
آلمانی ها به دلیل سیاستی که برای نفوذ به ایران و جانشینی انگلستان داشتند، در اواخر سلطنت رضاخان ساخت ذوب آهن را پیشنهاد کردند که به دلیل جنگ نتیجه ای نداشت.
در سال های بعد از جنگ بیشتر کارخانه ها به علت تأثیرات جنگ و عدم کارایی شان احتیاج به نوسازی اساسی، تعمیر یا تعویض داشتند، ولی با وجود آنکه همه ی کشورها مقررات شدیدی را در مورد نظارت بر بازرگانی اعمال می کردند، در ایران سیاست آزادی بازرگانی برقرار بود و ذخایر ارزی، در راه واردات اجناس مصرفی و تحکیلی مصرف می شد.
پس از آن در سال های ملی شدن صنعت نفت و مبارزات مردم ایران و مخالفت با استفاده از کالاهای خارجی که در جامعه رایج شده بود واردات این اجناس محدود شدند.
منتظر نظرات ارزشمند شما درباره مقاله های سایت شهرکهای صنعتی هستیم.
